İstanbul Sözleşmesi

İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesine ilişkin Cumhurbaşkanı Karar’ı Resmi Gazete’de yayımlandı. Türkiye, Sözleşme’yi imzaya açıldığı 11 Mayıs 2011 tarihinde imzalamış, 14 Mart 2012 tarihinde de onaylamıştı.

Ancak onaylanmasının ardından 10 yıl bile geçmeden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla Resmi Gazete’de yayımlanan 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 3. maddesine istinaden 20 Mart 2021 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshedilmiştir.

Bu kararın hukukiliğinden önce “İstanbul Sözleşmesi” nedir ona bakalım.

İstanbul Sözleşmesi, 10-11 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul'da gerçekleşen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 121. toplantısında kabul edilmiş bir uluslararası insan hakları sözleşmesidir. Toplantının İstanbul’da yapılmış olması ve 11 Mayıs 2011'de taraf devletlerin imzasına açılmış olması nedeniyle "İstanbul Sözleşmesi" olarak anılmaktadır.

Sözleşme her ne kadar 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe girmişse de Türkiye, Sözleşme’yi ilk imzalayan ve 24 Kasım 2011'de mecliste onaylayan ilk ülke olmuştur. Yani bir nevi Sözleşme’nin öncüsü olmuştur. Hatta bununla ilgili basın bildirisinde “21’inci yüzyıl Avrupa’sında birlikte yaşamayı geliştirme ve hoşgörüsüzlük ve ayrımcılıkla mücadeleye yönelik saptama ve tavsiyeleri içeren raporun, İstanbul Bildirisi’ne de yansıtılması amaçlanmaktadır.” diyerek sözleşmeye verdiği desteğin boyutunu daha ilk başta deklere etmiştir.

Bilinen adı “İstanbul Sözleşmesi” olsa da asıl adı “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi” dir. Kapsam olarak Sözleşme; kadına yönelik şiddet ve aile içi şiddeti önleme ve bununla mücadelede temel standartları ve devletlerin bu konudaki yükümlülüklerini belirlemektedir.

Toplam 12 bölüm ve 80 maddeden oluşan Sözleşme genel olarak “Önleme, Koruma, Yargılama ve Bütüncül ve Destek Politikaları” olarak dört temel ilke üzerine kurulmuştur. Bu kapsamda kadına yönelik her türlü şiddetin önlenmesi, şiddet mağdurlarının korunması, suçların kovuşturulması ve suçluların cezalandırılması ve kadına karşı şiddet ile mücadele alanında etkin, bütüncül ve iş birliği içeren politikaların hayata geçirilmesi ve yürütülmesi amaçlanmaktadır.

Özetle, kadına karşı şiddeti bir insan hakkı ihlali ve ayrımcılık türü olarak tanımlayan, bağlayıcı nitelikte ilk uluslararası düzenleme olup 45 ülke ve Avrupa Birliği tarafından imzalanmış, 2020 yılı itibariyle imzacı ülkelerin 34'ünce onaylanmıştır. Taraf devletleri hukukî olarak bağlayan bir sözleşmedir.

Sözleşme içerik olarak ağırlıkla kadına yönelik şiddeti önleme amacı gütse de aslında ev içi şiddeti dikkate almakta yani ev halkının tüm üyelerini kapsamakta ve çocuklara karşı şiddet ve çocuk istismarının önlenmesini de amaçlamaktadır. Sözleşme ile, kadının yanında şiddet mağduru olan çocukların haklarının koruması ve karşılaşılan olumsuz durumlarda psiko-sosyal danışmanlık hizmetleri sağlanması, önleyici ve koruyucu tedbirler alınması öngörülmüştür.

Bunun yanında sözleşme, çocuk yaşta evlilik ve zorla evlendirilmelerin suç sayılmasına yönelik yasal düzenlemeler oluşturulması yükümlülüğünü de getirmektedir.

Cumhurbaşkanı Kararı ile İstanbul Sözleşmesi feshedilebilir mi?

İstanbul Sözleşmesi'nin 80. maddesi Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği'ne yapılacak bir bildirimle Sözleşme'nin feshedilebileceğini belirtmektedir. Keza kural olarak, bir uluslararası sözleşme nasıl yürürlüğe girdiyse aynı usulle feshedilebilir. “İstanbul Sözleşmesi” TBMM onayıyla yürürlüğe girmiştir, bu nedenle aynı iradeyle, yani TBMM onayıyla Sözleşme’den çıkılabilir.

İstanbul Sözleşmesi Cumhurbaşkanı tarafından feshedilemez ve aynı irade “Bir kararnameyle bu sözleşmeden çıkıyorum” diyemez. Çünkü İstanbul Sözleşmesi uluslararası bir sözleşme olup sözleşmeden çıkış için TBMM kararı gerekmektedir. Bu sözleşmeden çıkmak isteniyorsa TBMM’nin ayrı bir kanunla çıkma yönünde iradesini göstermesi gerekmektedir. Anayasa son derece açıktır.

Anayasa Madde 90: Uluslararası antlaşmalar TBMM yetkisinde ve kanun hükmündedir: "Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, TBMM'nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir".

Anayasa Madde 87: "Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; .... milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak". Anayasa madde 87 ve 90'a göre, Milletlerarası Antlaşmalar TBMM'nin yetkisindedir ve Kanun hükmündedir.

Bir Kanunu onaylamak, değiştirmek ve kaldırmak TBMM'nin yetkisindedir. Bir Cumhurbaşkanı Kararnamesi ile değiştirilemez, yürürlükten kaldırılamaz. Mevcut durum; yürütmenin (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi) yetki gaspıyla yasamayı (TBMM) devre dışı bırakmasıdır.

Sonuç olarak, uluslararası antlaşmaların onaylanması ve sona erdirilmesi konusu, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile değil, yasa ile düzenlenmelidir. İstanbul Sözleşmesi, TBMM yeni bir yasa yapmadıkça yürürlüktedir ve yürürlükte kalmaya devam edecektir.

Saygılarımla...

Av. Mahir IŞIKAY